Mazzel tov Margot!

Als je dankzij een boek Tel Aviv wil ontdekken, joodse kippensoep met matseballen wil proeven en je vijf laatste zoekacties op google over het jodendom gaan, dan weet je dat je een bijzondere leeservaring achter de rug hebt. In Mazzel tov (gefeliciteerd in het Jiddisch) laat journaliste Margot Vanderstraeten de lezer binnenkijken bij de joodse familie Schneider. Zes jaar lang hielp Vanderstraeten de Schneider kinderen met hun schooltaken. Langzaam aan liet het gezin Margot dieper doordringen in hun intieme leven. Later bleef Margot de kinderen van het gezin schrijven en opzoeken in Israël en New York.

Weet jij eigenlijk bitter weinig over de joodse gemeenschap in Antwerpen? Dat geldt ook voor studente Margot op haar eerste dag als huiswerkhulp. Op een tegelijkertijd open en kritische manier neemt Vanderstraeten de strikte en vanuit haar ogen vaak onbegrijpelijke regels en gebruiken in zich op. Het begint al met de terechtwijzing van vader Schneider na het handjes schudden: “Zullen we dat maar één enkele keer doen?” en de vaststelling dat joden nooit een ongeldig paspoort hebben: “Wij staan elk moment klaar om te vertrekken.” Maar het gaat ook over fundamentelere kwesties zoals hun keuze voor een gearrangeerd huwelijk via een koppelaarster, een sjadchen, iets wat Margot maar heel moeilijk kan begrijpen als het over dochter Elzira gaat.

“Ik snapte niet waarom mensen zich het leven zo moeilijk moesten maken… Hoe kon je én van deze tijd zijn én tegelijkertijd zo strikt alle regels, wetten en rituelen van de joodse religie, de joodse cultuur, de joodse identiteit naleven?”

Mazzel tov is een bijzonder rijk boek. Je krijgt niet alleen een inkijk in de joodse levensstijl met haar eigen urgentiedienst, aparte rijlessen en besloten begraafplaatsen maar ook in hun – door de geschiedenis bepaalde – denken. Zo komt de joodse obsessie met het intellect voort uit het idee dat je verstand het enige is dat ze je nooit kunnen afpakken en heeft hun drang naar een onopmerkzaam bestaan volgens zoon Jakov zijn oorsprong in het vermijden van te vaak gehoorde commentaren als “het is weer een jood.”

Vanderstraetens eigen leven en relatie met de Iraanse Nima resoneren doorheen haar boek. Hiermee trekt de schrijfster het thema van Mazzel tov open, van een inkijkje bij een joods gezin tot kwesties als integratie, cultuurverschillen overbruggen en de twee kanten van gastvrijheid. Waarom kan Margot bijvoorbeeld wel gaan eten bij de Schneiders en zich aanpassen aan hun eetcultuur maar kan zij hen op haar beurt niet uitnodigen omdat haar keuken niet koosjer is? Vanderstraeten kan het dan ook niet laten om af en toe een tikkeltje ironisch te zijn. Zo slingert ze op een bepaald moment de betweterige Jakov: “Jullie zijn het uitverkoren volk. Niet ik en de mijnen,” naar het hoofd. Maar zelfspot is ook vader Schneider niet vreemd. Zo neemt hij de joodse houding tegenover geld op de korrel als Margot om een lening vraagt: “Dus u denkt dat u bij ons zonder interest kan lenen! Dan kent u ons na al die tijd echt nog niet!”

In Mazzel tov toont Vanderstraeten zich als een uitstekende documentaire maakster. Met een fijn oog voor detail en een buitengewone opmerkzaamheid moet deze studente in de jaren tachtig nauwkeurig hebben geobserveerd en genoteerd. Met haar openhartige raad en ruimdenkende blik veroverde de jonge vrouw een plek in het gezin waardoor ze insiders info uit een andere tijd kon vergaren: “We leven niet in jullie tijd. We leven in heel andere jaren.” Vanderstraeten maakt met dit journalistiek reportagemateriaal een meeslepend verhaal en brengt aartsmoeilijke filosofische en politieke issues naar een alledaags menselijk niveau.

Kortom, een razend interessante inkijk bij een joodse familie die vragen oproept die het anekdotische ver overstijgen. Mazzel tov Margot, om met een boek over een orthodox-joodse familie (niet meteen in de top drie van meest sexy onderwerpen voor een roman) een bestseller te schrijven!

“Wij kennen ons verleden. Het zit in ons heden, van ’s morgens tot ’s avonds en het is juist een van de redenen waarom wij zo onverdroten vasthouden aan onze traditie. Onze ouders werden vermoord om wie ze waren. Wij hebben de morele plicht om voor hen op te komen. Om hun leven, dat het onze is, te verdedigen.”

PS. Geïntrigeerd door dit boek, dan zijn deze boeken wellicht ook iets voor jou: Vertel me het einde, Audrey en Anne en Pijn.