Column,  Interview

“Schrijven is een martelgang”

Spannende tijden voor heel wat schrijvers. Van de 122 columnisten die meededen aan onze columnwedstrijd haalden er 22 de longlist. Voor we de shortlist met 8 genomineerden bekendmaken, praten we bij met Bert Aerts, de winnaar van de vorige editie. Een verrassend openhartig gesprek over ‘het geworstel met woorden’ dat schrijven heet.

Bert, op This Is How We Read vinden lezers je winnende column en een kortverhaal van je. Waar kunnen ze je nog lezen?

De Verfmenger is mijn eerste stuk fictie. Het is ook het langste dat ik ooit geschreven heb. Op mijn facebookpagina Milder vind je een stuk of 20 columns, een paar gedichten en songs. Ga gerust eens kijken. Na De Verfmenger ben ik gestart met een tweede kortverhaal, maar een jaar geleden heb ik mij daar gigantisch in vastgereden.

Ik worstel enorm met schrijven. Korte teksten heb ik nog redelijk onder controle, maar een verhaal als De Verfmenger, dat sloopt mij echt.

Ik ben fier op het resultaat en hou ervan hoe zo’n verhaal vorm krijgt in mijn brein. Maar alles daar tussen in, het schrijfproces zélf, is een martelgang. Elke alinea, elke zin is een strijd. Het overheerst mijn leven. Ik verwaarloos alles en iedereen, mezelf incluis. Lig in het midden van de nacht uren als een waanzinnige voor me uit te staren op zoek naar woorden. Ik sta op, loop als een zombie naar de ijskast om iets te eten. De volgende dag blijkt dat ik de ijskast ben vergeten dicht te doen en dat alles in de vuilbak moet. Zeg nu zelf: het is toch een beetje onnozel om je vrouw een prachtig liefdesverhaal cadeau te doen als je haar tijdens het schrijfproces eerst drie maanden aan een stuk niet hebt zien staan?! Misschien ben ik te perfectionistisch? Misschien doe ik iets anders fout. Ik weet het niet. Vlak nadat ik gecrasht ben op dat tweede kortverhaal, heb ik een eed gezworen. Ofwel kan ik het schrijven in balans houden met de rest van mijn leven, ofwel schrijf ik gewoon niet. Ik heb een mooi leven. Met veel om dankbaar voor te zijn. Daar wil ik zorg voor dragen. Dat moet op de eerste plaats komen.”     

In Lucy Barton van Elizabeth Strout zegt de mentor van een jonge schrijfster: You will have only one story. You’ll write your one story many ways. Don’t ever worry about story. You have only one.” Wat is jouw verhaal?

“Mildheid. Misschien komt dat het dichtst in de buurt. We zijn allemaal sukkelaars. Mildheid is op zijn plaats. We geloven dat we redelijke wezens zijn. Dat ons brein de boel runt. Maar zo werkt het niet bij mij, hoor. Ik modder wat aan. Gedreven door krachten waar ik weinig of geen zicht op heb. Dingen overkomen mij en ACHTERAF fabriceert mijn brein daar een consistent verhaal bij. Om grip te krijgen. Omdat ik niet zonder die illusie kan. Dat is toch aandoenlijk? Dat bedoelt de ik-persoon in De Verfmenger als hij zegt: “Er is chaos, en willekeur, en de mens die als een waanzinnige verhalen schrijft. Hij ziet verbanden, die enkel in zijn hoofd bestaan. Hij zegt: alles hangt samen met alles, wat net zoveel betekent als niets hangt samen met niets.”

Vrije wil? Ik snap echt niet dat we daar nog in geloven. Een blinde ziet dat we niet vrij zijn.

Ik wil bijvoorbeeld heel graag een gezond lichaam. En toch schrans ik elke avond chips in de zetel. Hoe vrij ben ik dan? Overal rond mij zie ik mensen die – net als ik – gevangen zitten in hun eigen verhalen en emoties. Ze willen allemaal zo graag gelukkig zijn –wat dat ook moge betekenen – en doen zich vervolgens op alle mogelijke manieren de duvel aan.

En toch blijven we vinden dat we vrij zijn. Het alternatief is ‘just not an option’. We zeggen dan: ‘Oké, ik ben hier aan het sukkelen. Maar dat is de schuld van alle ballast die ik meedraag: mijn frustraties, ambities, kwetsuren… Ergens onder die ballast zit mijn Ware Zelf verborgen. Dat moet ik zoeken en realiseren. Dat is mijn weg naar geluk.’We doen meewarig over Kruisvaarders die 1000 jaar geleden hun leven offerden voor een god die niet bestaat. Wel, we doen vandaag exact hetzelfde. We lopen massaal in ons eigen ongeluk omdat we zo nodig dat Ware Zelf moeten vinden. Terwijl het onmogelijk is los te komen van onze ballast. We zijn ermee vergroeid. Die ballast, dat zijn we.

Zo zijn we dus gedoemd om voort te sukkelen. Eigenlijk vind ik dat wel bevrijdend.

Ik probeer er iets moois van te maken, goed wetende dat ik weinig controle heb. Dat ik een sukkelaar ben, net als iedereen.

Ik ben dankbaar als de dingen naar wens lopen. Niet dankzij mij of ondanks mij, maar los van mij. Als een geschenk van de willekeur. En als het weer eens fout loopt? Dan ben ik mild. Voor mezelf en voor anderen.”

‘De Verfmenger’ lijkt heel autobiografisch. Mijn gok: de scènes met het gezin zijn uit je leven gegrepen, en ook de thema’s thuiskomen en jezelf realiseren liggen je nauw aan het hart. De passages in de fabriek steunen dan weer meer op fantasie. Klopt mijn aanvoelen? 

“De scènes bij ons thuis komen inderdaad recht uit ons leven: rommelig, chaotisch, met een goeie scheut drama, maar vooral veel liefde voor elkaar. Filmnacht is voor ons echt een traditie, inclusief dat gesleur met matrassen en kommen popcorn. Ik schreef De Verfmenger voor mijn vrouw, als trouwcadeau. Ik wou weergeven hoe ik thuisgekomen ben bij haar – en dus ook hoe verloren ik was voor ik haar ontmoette. Ik wist onmiddellijk dat ik daarvoor die fabriek nodig had.

Ik heb écht twee jaar vaten gevuld in die grimmige fabriek. Die setting is 100% autobiografisch. Ook het gevoel is echt: Ik was toen, net als de ik-persoon, compleet op de dool en begreep niets van mijn leven.

Nog andere details uit De Verfmenger – de mooie recepioniste en zelfs de tamme kauw – komen uit de realiteit. Pas toen ik De Verfmenger aan het schrijven was, zag ik hoe symbolisch die vogel was. Dat had ik indertijd helemaal niet door. Tot daar de realiteit, de rest is fictie. Het amulet en de figuur van de verfmenger komen uit mijn verbeelding. Al liet ik me wel inspireren door The Lion King. Die scène waarin Rafiki de jonge Simba opzoekt en hem een spiegel voorhoudt: You have forgotten who you are. Die scène zit in het verhaal en zette alles in gang.”

Moet Bert een nieuwe worsteling aangaan, volgens jou? Laat gerust weten wat jullie van De Verfmenger part 1, part 2 en (zeg wat is dat hier – The Godfather ofzo?) part 3 vonden in de reacties.