Het leven van Mary Shelley werd een film, haar Frankenstein een opera

Een nieuwe opdracht, een redactieroddel, de boeken op ons nachtkastje, en verder usual suspects als de liefde, de kinderen, het leven… zo ongeveer loopt een gesprek tussen Barbara en Katrien. Verrassend vaak spelen die babbels zich af in de foyer van een cultuurhuis, want altijd valt er ook wel een film, theatervoorstelling of literair event te bespreken. Dit keer gingen ze niet samen op stap, maar raakten ze apart geboeid door Frankenstein en Mary Shelley.

VOORAF

Katrien: “Dat zou ik nu eens het liefst met jou doen.” Nee, het was geen indecent proposal dat ik een jaar geleden kreeg van de man van een vriendin. Hij wilde met mij naar de opera. Tegen dat soort voorstellen zeg ik niet snel nee, of mijn date nu getrouwd is of niet. Wel was het even wachten op de heropening van De Munt en een voorstelling die ons beiden kon bekoren. En toen viel ons oog op de wereldcreatie van Frankenstein, een technologisch hoogstaande productie van de Amerikaanse componist en sound engineer Mark Grey, gebaseerd op de wereldberoemde roman van Mary Shelley. Voor een rondje ‘de film-/theaterbewerking of het boek’ ben ik altijd wel te vinden, dus waarom geen ‘de opera of het boek’?

Intrigerend klonk het wel. Een voorstelling vol geavanceerde hi-tech die waarschuwt voor de gevaren van de vooruitgang.

In de aanloop naar de voorstelling las ik de klassieker over Victor Frankenstein opnieuw. De 200 jaar oude roman bleek niet alleen verrassend leesbaar, het verhaal is in tijden van genetische manipulatie ook bijzonder actueel. Vanwaar die vooruitziendheid?

Barbara: Unlikely dates – Katrien en ik spelen in dezelfde klasse. Terwijl zij een uitje plant met de man van een vriendin, smeed ik in de kerstperiode plannen om met mijn schoonmoeder naar de film te gaan. In Cinema ZED in Leuven spelen ze heel wat literair-geïnspireerde films en toevallig zijn de schoonmama en ik allebei Germanist. Op 28 december gaan we kijken naar Becoming Astrid over de vroege levensjaren en het moeilijke moederschap van Astrid Lindgren. Dat valt zo goed mee, dat we beslissen om het nieuwe jaar in te zetten met Mary Shelley, de film van de vrouwelijke Saoedi-Arabische regisseur Haifaa al-Mansour over het leven van Mary Wollstonecraft Godwin (1797-1851). Je weet wel, de Mary die op haar 17^etrouwde met Percy Bysshe Shelley en op haar 19^eeen klassieker van de gothic literature schreef, waarin uitvinder Frankenstein erin slaagt zelf een wezen (The Creature) tot leven te wekken.

TIJDENS

Katrien: Met de roman nog vers in het hoofd vallen enkele verhaalkeuzes uit het libretto meteen op. In de eerste plaats is de raamvertelling anders. Die van Mary Shelley is maar flauw in vergelijking met de futuristische toekomst waarin we hier belanden. Creature is na een ijstijd (ja, Frankenstein wordt niet voor niets een klimaatopera genoemd) gevonden door een team wetenschappers onder leiding van Dr. Walton. Die brengen Creature tot leven en visualiseren zijn herinneringen met behulp van moderne technieken. In hun witte steriele pakken zien de onderzoekers hoe Creature zijn vreselijke verleden herbeleeft. In een mix van geacteerde flashbacks en videobeelden wordt Creature afgewezen door het gezin dat hij maanden liefdevol heeft geobserveerd, vermoordt hij Frankensteins kleine broertje en slaan zijn stoppen door als Frankenstein weigert om een vrouw voor hem te scheppen. Creature beleeft de horror all over again, het team vraagt dan ook aan Dr. Walton om de behandeling te beëindigen, maar Dr. Walton zet voort.

De parallellen met de door de wetenschap geobsedeerde dokter Frankenstein zijn nooit veraf.

Tijdens de flashbacks blijft de opera dicht bij het oorspronkelijke verhaal van Mary Shelley. Wel krijg je als publiek – doordat je dit keer niet kijkt door Frankensteins bril én omdat er gewoon ook meer vrouwenstemmen nodig waren om het opera-technisch interessant te houden – extra dialogen en daardoor nieuwe perspectieven. Zo gaan de ogen van Frankensteins geliefde Elisabeth open tijdens haar fatale slotconfrontatie met Creature en dat is best ontluisterend. Zoals in veel postmoderne bewerkingen van literaire klassiekers krijgen de ‘onderdrukte’ personages uit het boek dankzij deze polyfonie toch een stem. Op mij had deze veelheid aan stemmen het effect dat ik nog meer ging sympathiseren met Creature dan ik in de roman had gedaan.

Hoe afschrikwekkend hij er ook uitziet in zijn ‘naaktkostuum’ van silicone en hoeveel gruwelmoorden hij ook op zijn palmares heeft staan, toch is hij in deze opera vooral een kind, verworpen door zijn vader, een gedoemde outcast die er wanhopig graag bij wil horen en tegelijkertijd zijn schepper op zijn verantwoordelijkheden blijft wijzen.

Naar de opera ga je natuurlijk niet alleen voor het verhaal. Ronduit indrukwekkend in deze voorstelling is het decor. De setting is een kopie van het ruimteschipachtige Boezloedzja-monument in Bulgarije. Tijdens de toekomstscènes lijkt het wel alsof je naar een gestileerde scifi-film kijkt. De filmbeelden met de herinneringen van Creature liggen dan weer letterlijk als een extra laag op de voorstelling. Beklemmend! De kale koppen van de personages verhogen het gevoel van bevreemding.

Frankenstein is hier niet de horror van één monster. Het monsterlijke is gewoon overal aanwezig.

De compositie zelf is hedendaags klassiek, zonder onderscheid voor scènes uit verleden of toekomst. Flarden elektronische muziek kunnen de klassieke partituur niet verstoren. De soundscape klinkt daardoor toch eerder virtuoos en melodieus dan minimaal. Meezingbaar is het niet, lichtvoetige riedeltjes ontbreken, drama overheerst, altijd! En dat is behoorlijk heftig.

Barbara: Het liederlijke leven van de Engelse romantische dichters sprak tijdens mijn studies Germaanse sterk tot mijn verbeelding. De biografische film Mary Shelley geeft me een snelle opfriscursus. Juist, Mary Wollstonecraft Godwins moeder – Mary Wollstonecraft – schreef een feministisch pamflet en stierf in het kraambed. En inderdaad, Mary WG’s vader – William Godwin – was een schrijver, filosoof en boekhandelaar met anarchistische ideeën. Daar moest wel een vrijdenkende dochter van komen. Zo eentje die durft te kiezen voor haar grote liefde, de dichter Shelley, ook al is hij al getrouwd. Zo’n type dat houdt van seks, alcohol, kunst, vrijheid en reizen – in een tijd dat de goegemeente daar nog graag de stempel ‘zondig’ op drukt. Maar naarmate de film vordert, merk ik dat ik toch geen studentje Germaanse meer ben.

Als prille twintiger leek Mary Shelleys leven mij benijdenswaardig en rock ’n roll op ‘n 19^eeeuwse manier. Terwijl al-Mansours Mary Shelley andere klemtonen legt, die mij vandaag geloofwaardig en correct lijken.

Nee, het is geen pretje om zwanger thuis te zitten terwijl je drinkende, schulden-makende geliefde het nachtleven onveilig maakt in het gezelschap van je halfzus en voor een open huwelijk pleit. Een baby verliezen is verschrikkelijk, en hoe moet je dat als 19-jarige plaatsen wanneer je moeder dood is en de vader van je kind het anders en sneller verwerkt? Een depressie lonkt, maar gelukkig kan Mary Shelley schrijven. Op papier laat ze Victor Frankenstein een eenzaam, opstandig Creature scheppen, dat moet leren opkomen voor zichzelf en lijdt onder de harteloosheid van z’n omgeving. In wezen verzint de schrijfster een wetenschapper die haar diepste ik letterlijk gestalte moet geven, moet herwinnen op de dood.

Al-Mansour gelooft duidelijk dat Mary Shelley – had Flaubert al geleefd om naar hem te knipogen – eigenlijk wou zeggen: “Le monstre de Frankenstein, c’est moi.” Geen wonder dat ze vocht om haar naam op de kaft te krijgen en erkend te worden als de auteur.

NA

Katrien: Een avondje opera, dat is the full package. Prosecco en pasta vongole vooraf, onze ogen laten genieten van het stijlvol uitgedoste publiek, de marmeren traphal en de pompeuze grote zaal én natuurlijk even nakaarten in Café de l’opéra. We roepen de avond meteen uit tot een nieuwe vaste traditie. Dit soort decent proposals mogen ze me nog doen!

Benieuwd? Op Opera Vision kan je de hele voorstelling online bekijken.

Barbara: Misschien wordt het tijd om wat minder te dwepen met het leven van de Engelse Romantici en wat meer aandacht te hebben voor hun literaire werk? Schreef jij hierboven nu dat je Frankenstein hebt uitgelezen, Katrien? Uitlenen dan maar, dat boek!

Katrien: En las ik nu net dat Jeanette Winterson deze zomer met een reboot van Frankenstein komt?