De grote sprong zijwaarts

Begin juni liet ik me op sleeptouw nemen door mediaman Johan Tuyaerts. De voormalige Sultan Sushi programmamaker loodste me in z’n boek Highway 50 door elf staten en vier tijdzones, helemaal van de Amerikaanse Oost- naar de Westkust. Tuyaerts was op zoek naar z’n eigen schaduw, in een vlaag van ‘milde bezinningsdrang’.

Vandaag bespreekt hij als gastredacteur op This Is How We Read het boek van die andere, reisgrage Vlaamse mediaman (nee, niet Thomas Siffer…): Dirk Tieleman (e.a.), De grote sprong zijwaarts – Op reis in de Chinese Far West (Houtekiet).

De Grote Sprong Zijwaarts

Het nieuwe wilde westen ligt vandaag in het verre oosten.

Ik geef toe, het is een snelle en wat gemakkelijke conclusie, maar je zou haar kunnen trekken op basis van het recente boek ‘De Grote Sprong Zijwaarts’ (Houtekiet). Dat is het reisverslag van een illuster, vierkoppig gezelschap (onder wie Professor Marc Buelens,  oud-journalist Dirk Tieleman, oriëntaliste Lutgar Dusar en ondernemer Peter Klingels) dat in 2013 in een 4×4 helemaal van België naar Chengdu reisde, met als eindbestemming één van de opkomende nieuwe economische centra van het onbekende West-China.

Ik was vroeger al een grote fan van de verhelderende kijk op de wereld van journalist Dirk Tieleman.  Vroeg in de jaren ‘ 90 reed Tieleman voor de VRT op de motor door het toenmalige G.O.S. , waar hij stil stond bij het sociaal-economische verval en het opkomende moslimfanatisme in de vroegere Sovjetrepublieken Oezbekistan, Kirgistan, Kazachstan en Siberië.

Als televisieproducent heb ik ooit het geluk gehad om met de immer gepassioneerde Tieleman aan een reisprogramma te werken. Het nieuwe programma is helaas nooit op het scherm geraakt, maar mijn respect voor Tieleman is gebleven.

Voor dit boek rijdt hij in een select reisgezelschap opnieuw een stuk van de legendarische Zijderoute die hij voor de VRT aflegde, en net als altijd trakteert hij daarbij op heldere analyses en weergaloze beschrijvingen.

De reisindrukken van het viertal zijn zeer goed gedocumenteerd en worden uitgebreid beschreven. Door het collectieve standpunt miste ik soms wel wat diep persoonlijke reisbeleving.

Ik hou in reisliteratuur wel van de ‘ poor lonely traveler ‘ gedachte en de daarbij horende vervreemding en onbevangenheid.

Niets van dat hier, maar je krijgt veel andere troeven in ruil. De beschrijving van de adembenemende landschappen loopt mooi samen met de verzorgde fotografie en de sterk gedocumenteerde historische achtergrondinformatie. Via een speciale app kan je bij 18 foto’s uit het boek korte reisreportages bekijken, wat het boek een crossmediale meerwaarde geeft.

Het hele westen van China drijft op de nieuwe vooruitgangsgedachte (het idee van ‘De Grote Spong Zijwaarts’) die wordt gestuurd door Beijing. Die economische en culturele expansie toont een systematisch gebrek aan respect voor de  immense landschappen en traditionele volkeren als de Oeigoeren en Tibetanen. De high tech verstedelijking van vroegere oase-stadjes als Urumqi, Khotan en Kashgar , de oprukkende snelle internet-en gsm communicatie, de opkomende Chinese wijncultuur, de schaamteloze uitverkoop van archeologische kunstschatten aan Europese en Japanse privé-collecties, de opkomst van de nieuwe Chinese rijken enz. walsen als een pletwals over Oeigoeren, wiens verontwaardigde kreten door de overheid gemakshalve onder de noemer  (moslim)extremisme worden gevangen. Ik voelde bij het lezen van ‘De grote sprong zijwaarts‘ een interessant spanningsveld bij het gezelschap.

De Belgische reizigers tonen zich oprecht bekommerd om de onderdrukte traditionele culturen. Tegelijkertijd doet die bekommernis amper afbreuk aan hun bewondering en fascinatie voor de Chinese vooruitgangsgedachte.

Dat doet het boek soms wat op twee gedachten hinkelen, en bij het lezen van de verhalen over de Oeigoeren maakte ik me toenemend bezorgd over het naleven van hun mensenrechten.

Dit helder geschreven reisverhaal neemt je gemakkelijk mee op een zinnenprikkelende, avontuurlijke roadtrip door een onbekende regio van een onmetelijk land. West-China is nog een stukje onontgonnen gebied voor de westerse reizigers, en dat voel je tijdens het lezen. De verwondering voor de snelle vooruitgang in dit voorheen ontoegankelijke gebied wisselt af met boeiende ontmoetingen, confrontaties met de soms vreemde Chinese logica en veel kritische beschouwingen van de reizigers.

Zo slaat de aanvankelijke bewondering voor het Tibetaanse boeddhisme snel om in afkeer en twijfel:

‘Je zou gaan wensen dat de monastieke organisatie van het Tibetaanse boeddhisme,  die een klasse onproductieve en assertieve monniken onderhoudt, zo snel mogelijk wordt omver geworpen. Misschien moet het nieuwe Chinese marktcommunisme hier zo snel mogelijk vastere voet aan de grond krijgen zodat de middeleeuwse gebruiken verdwijnen.’ Een opmerkelijke interpretatie, op z’n minst.

Elders klinkt het:  ‘China is één en al ambiguïteit. De houding t.o.v. godsdienst is niet rechtlijnig. Tempels en moskeeën met gouden daken verrijzen uit de as van de ‘ Culturele Revolutie ‘. De Chinezen lijken verdraagzamer dan wij, die vallen over een hoofddoek. Maar de angst voor wat er samen met de godsdienst aan separtisme kan de kop opsteken lijkt wel erg groot. Dan is er sprake van brutale onderdrukking (..). ‘  Rode draad is het overal aanwezige spanningsveld tussen het oude en het nieuwe China, wat maakt dat de het boek zich ook wel een beetje als een tijdsdocument laat lezen over een cruciale periode in de verdere sociaal-economische ontwikkeling van China.

Op het einde van het boek had ik sterk het gevoel dat het gezelschap onderweg collectief onder de indruk was geraakt van de Chinese dynamiek in dit voormalig stuk niemandsland op de wereldkaart. Maar als je het boek met genoeg kritische zin leest, blijft er een sterk reisverhaal over én een nieuwe droom-route voor op de bucket-list!

Johan Tuyaerts

PS: Literair Parijs, Londen in 5 boeken en Literary Bournemouth

PPS: In de ban van China? Of de Chinese minnaar?