Uitgelezen

Boekentip: WIL van Jeroen Olyslaegers

“Mijn meest intense leeservaringen beleef ik op vakantie.” Mijn woorden waren nog niet koud of daar ging ik weer. De combinatie van WIL van Jeroen Olyslaegers en Fuerteventura bleek uitstekend. Zelfs met zandkorrels tussen de pagina’s, vlekken zonnecrème en een tropische winterzon zat ik dagenlang met mijn hoofd in het Antwerpen van Wereldoorlog II.

Het was niet helemaal zonder reden dat WIL in mijn koffer belandde. Er waren natuurlijk de lovende woorden en vijf sterren uit De Standaard: “Jeroen Olyslaegers heeft ‘m te pakken, zijn Grote Roman. Hij schreef zijn Het verdriet van België, zijn De Kapellekensbaan en bovenal zijn eigenste WIL.” Maar eigenlijk las ik WIL toch vooral om eindelijk eens te kunnen deelnemen aan de online boekenclub van het Nederlandse journalistiek online platform De Correspondent (waarover je eerder las in de interviews met Bregje Hofstede en Ernst-Jan Pfauth). Een verslag daarvan krijg je in maart maar mijn recensie lees je vandaag (een boekenmeisje moet op tijd zijn met haar huiswerk, toch?).

WIL is één lange en bloedeerlijke brief van een rebelse overgrootvader aan zijn achterkleinzoon: over zijn emotionele Yvette, de zelfmoord van zijn rebelse kleindochter en zijn dichterlijke aspiraties. Maar Wilfried schrijft vooral over de Tweede Wereldoorlog waarin hij als jonge hulpagent in Antwerpen de bevelen van de bezetter moet opvolgen. Hij wordt er heen en weer geslingerd door zijn kameraad en (later) schoonbroer Lode die de joden probeert te helpen en zijn literaire mentor Nijdig Baardje die steun verleent aan de nazi’s. Heel diplomatisch laveert Wilfried tussen de twee, maar neutraliteit is geen optie als je te veel weet en ogenschijnlijk banaal verliest Wilfried zijn onschuld.

“Hoe legt ge uit wat weerloosheid is en tot wat een mens in staat kan zijn als uw toehoorder nooit heeft gevoeld wat het is om zelf een mogelijke smeerlap te zijn, dat het een zegen is en een vloek dat nooit te hebben gevoeld en dat woede in de fauteuil niks meer is dan schijnheiligheid die blind is voor zichzelf?”

Olyslaegers laat Wilfried balanceren op de dunne grens van het kwade. Wanneer pleeg je verraad? Wanneer word je een smeerlap? Kan je in een oorlog tuimelen uit verveling? Wil iedereen uiteindelijk gewoon zijn eigen hachje redden? Dilemma’s die Olyslaegers heel subtiel bespeelt en die we kennen uit Hanna Arendts ‘banaliteit van het kwaad‘. Want dat onschuldig bedoelde grapjes kwalijke gevolgen kunnen hebben, ondervindt ook Wilfried als hij lachend oppert om de geldbeluste joden te lokken met een korting in een tabakswinkel. Een grapje dat “met succes” realiteit wordt.

Meer dan een hulpagent in oorlog, is Wilfried ook een man van zijn generatie. Zijn taaltje is sappig Vlaams, zijn toon recht voor de raap maar met emoties kan hij niet overweg. Als zijn kleindochter verdwijnt en zijn vrouw zich huilend opsluit in hun kamer, reageert hij bot en cru:

“Natuurlijk weet ik waarom ze weent. Ik wil het alleen niet voelen. Ik wil er niet over nadenken. En haar wenen doet me vooral verlangen om hier niet meer te zijn.”

Om goed fatsoen geeft hij niet zo veel, de moderne samenleving vindt hij eerder absurd en met zijn fysieke aftakeling heeft hij het ronduit moeilijk. Het boegbeeld van een ‘oude zagevent’? Misschien wel, maar dan eentje die het heel goed kan uitleggen.

“Mensen die uw bedpan legen, een sonde in uw spel steken, uw lijf wassen van aars tot neusgat en u voortdurend tot een gesprek uitnodigen kan ik met de beste wil van de wereld niet anders omschrijven dan als kwelduivels.”

De Antwerpse Jeroen Olyslaegers verweeft geschiedenis moeiteloos met het persoonlijke.  Buitengewoon gedetailleerd zijn de  beschrijvingen van een Antwerpen waarin je de zware stem van La Esterella uit de café’s kan horen galmen en waarin er ondanks alles wordt gedanst en gedronken. Olyslaegers is een man met een grote liefde voor ’t Stad… en voor de mens.  Hoe “stoem” die ook kan zijn, maar altijd complex!

Zet al maar op mijn favorietenlijstje van dit jaar!

PS. Nog meer oorlogsboeken: Iedereen bleef brood eten en Grensgangers.

PPS. Meer lezen over de banaliteit van het kwaad? Dit ontluisterende artikel trekt het Stanford Prison Experiment in twijfel.

PPPS. Podcast van WIL, voorgelezen door Jeroen Olyslaegers.

PPPPS. Inschrijven voor de boekenclub kan hier!