Interview: Jonathan Safran Foer

Er was eens… een literair wonderkind dat de wereld het vlees eten wilde afleren. In z’n nieuwste boek ‘Het Klimaat Zijn Wij’ roept Jonathan Safran Foer op tot actie: “De wereld redden begint bij het ontbijt!” Stella McCartney en Natalie Portman zijn al overtuigd. Barbara drinkt koffie met de schrijver turned planeetprofeet.

Jonathan Safran Foer en ik – wij gaan way back. Ik studeerde nog Engelse Literatuur in Leuven toen hij als 25-jarige met ‘Alles Is Verlicht’ de internationale bestsellerlijsten bestormde. Nadat hij het vakje ‘droomdebuut’ had afgevinkt, werkte hij in sneltempo de rest van mijn jeugdige #lifegoals af. Deel uitmaken van een literair powerkoppel, genre Scott en Zelda Fitzgerald? Check – Foer trouwde in 2004 met de joods-Amerikaanse Nicole Krauss. Een New Yorkse brownstone kopen – je weet wel, het type huis van Carrie Bradshaw? Check – het schrijfnest van Foer en Krauss in Brooklyn kostte ruim 14 miljoen dollar. De ultieme 9/11-roman schrijven en die verfilmd zien met Tom Hanks en Sandra Bullock? Check, check. Laat ons zeggen dat Foer voor mij lange tijd symbool stond voor De Man Die Het Voor Elkaar Heeft. Al was in mijn ideale wereld die rol van Sandra Bullock toch naar Sarah Jessica Parker gegaan.

Rond 2009 raakte Foer me even kwijt. Ik had mijn oude lifegoals ingeruild voor nieuwe – journalistiek, een gezin – en

Foer verraste door als schrijver van fictie met een essayistisch boek te komen, ‘Dieren eten’. Die titel was natuurlijk een verkorte vorm van zijn boodschap: je kunt maar beter géén dieren eten.

Precies het soort les waarin ik even geen zin had. Ik leerde rond die tijd belastingformulieren invullen, fruithapjes voor baby’s pletten en sloot – oh summum van #adulting – een hypotheeklening af. Als dat nog geen glas champagne en een steak met pepersaus verdiende?

Maar kijk, intussen zijn we een decennium verder. Vorig jaar stierven de rododendrons in mijn tuin door de aanhoudende droogte. Deze zomer kregen we drie hittegolven over ons heen en sneuvelde het 70 jaar oude Belgische temperatuurrecord. Die klimaatopwarming lijkt definitief happening. Uitgerekend nu komt Jonathan Safran Foer met een nieuw boek ‘Het klimaat zijn wij – de wereld redden begint bij het ontbijt’. Een kosmisch teken dat ik me alsnog moet openstellen voor de culinaire adviezen van mijn oude literaire held?

DOE IETS, MENS

En zo beland ik, op een zonnige herfstochtend, met Foer himself aan tafel in Leuven: “Ik heb dit boek geschreven vanuit een gevoel van frustratie, vooral met mezelf. Op een bepaald moment leek ik voortdurend hetzelfde gesprek te voeren. Op etentjes en recepties waren we allemaal toch zo bezorgd om het milieu. Alleen leken we met die bezorgdheid achteraf nooit iets te doen. Ik zag de kloof tussen mijn woorden en daden groeien. De meeste mensen vinden duurzaamheid vandaag belangrijk, maar niemand past z’n levensstijl aan.” In z’n boek trekt Foer een onverwachte parallel. Lijkt onze manier van omgaan met de klimaatcrisis niet verdacht veel op hoe de Joden in de jaren 1930 op de Nazidreiging reageerden? Het is geen analogie die je verwacht van de kleinzoon van een Holocaust-overlevende. Foer: “De overeenkomst zit ‘m in hoe wij psychologisch omgaan met een grote, maar abstracte dreiging. We kunnen het niet geloven en klampen ons vast aan vage hoop.

Vergelijkingen met de Holocaust zijn altijd delicaat, maar het is nog gevaarlijker om geen lessen te trekken uit het verleden.”

Als kind had Foer een terugkerende droom, waarin hij van deur tot deur liep in het vooroorlogse Poolse dorp van z’n oma om mensen door elkaar te schudden: ‘Doe toch iets, mens!’ In zekere zin rammelt hij met z’n nieuwe boek in paniek aan al onze schouders.

LEPELTJE BOTER

‘Het klimaat zijn wij’ is een goed opgebouwd betoog. Het boek telt vijf delen en raakt op verschillende niveaus. Via filosofische vragen en persoonlijke anekdotes betrekt Foer de lezer emotioneel bij ‘de klimaatcatastrofe’ (“waarschijnlijk het allersaaiste onderwerp dat wetenschappers ooit hebben moeten uitleggen”). Daarna volgen de feiten, het plan van aanpak en de dwingende vraag: ‘Doe je mee?’ Foer nipt van z’n zwarte koffie: “Als je dit boek leest, hoor je mij luidop denken. Tijdens het schrijven heb ik mezelf overtuigd om anders te gaan leven.” Zo eet Foer, die al vegetariër was, ’s morgens en ’s middags veganistisch sinds hij z’n manuscript inleverde. “Nu deel ik mijn conclusies met de wereld. Ik hoop dat dit boek mensen aanspoort om veranderingen in hun levensstijl te overwegen (zie kader: Hoe red jij het klimaat?) We hebben allemaal verschillende grenzen en zwaktes maar iedereen kan iets doen.

De keuze is niet binair: vegetariër worden of niet. Je kunt ook veel minder vlees gaan eten.”

Je kunt ook energiezuinig bouwen, of ontspullen en consequent voor duurzame merken kiezen. “Klopt,” zegt Foer, “en we zullen de planeet alleen redden met een en/en-aanpak. Maar de situatie is zo alarmerend dat we voorrang moeten geven aan de acties met de grootste impact. En dat betekent: plantaardig gaan eten.” Klinkt dat radicaal? Gek genoeg is Foer dat niet: “Ik weet waar ik naar streef, maar in de praktijk blijft het een evenwichtsoefening. Als iemand mij op restaurant een bord soep brengt, zal ik niet vragen of er boter in zit. Dat zou consequent zijn en ik respecteer mensen die het wel doen. Maar ik voel me er ongemakkelijk bij.”

GRETA EN ONS GEWETEN

Foer wil niemand iets opdringen (“Je doet wat je haalbaar vindt”) maar formuleert wel een concreet advies: geen dierlijke producten bij het ontbijt en de lunch en een zo plantaardig mogelijk diner. Foer: “Het helpt om een streefdoel te hebben. Een jaar geleden was ik op een concert van Björk en na het voorprogramma toonde men op groot scherm een videoboodschap van Greta Thunberg. Zij is een geweldige spreekster – als toehoorder wil je meteen alles doen wat ze zegt. Maar ze gaf geen enkele praktische leidraad. Ik zag al die mensen applaudisseren en dacht: ‘Wat een gemiste kans!’ Als je mensen ontroert, moet je hen ook tips geven om maximaal bij te dragen. Ik vind de link tussen emotie en actie ontzettend belangrijk.

De keuzes die wij vandaag maken, bepalen het lot van de volgende generatie. Waar denk je dat zij ons op zullen afrekenen: de acties die we hebben ondernomen of de speeches waarvoor we hebben geklapt?”

Vorige eeuw was Louis Paul Boon de schrijver die z’n volk een geweten schopte. Anno 2019 mag die titel naar Jonathan Safran Foer: “Stoppen met vlees eten is ‘the right thing to do’, maar ik ben een mens en geen computer die mezelf kan programmeren. Ik streef ernaar om deze planeet niet te verwoesten en hoop iets bij te dragen aan haar voortbestaan. Dat lukt heel vaak, maar niet altijd. Toch haal ik uit dat streven tegenwoordig meer voldoening dan uit het eten van een steak.”

STELLA’S CAPSULE

Je diepere waarden bepalen en daarnaar leven? Jezelf dingen ontzeggen voor een hoger doel? Veel van wat Foer zegt, klinkt als onbestemd-religieus levensadvies, zeg maar tips uit de oude doos. Foer: “Grappig dat je dat zegt. Ik moet me juist vaak verdedigen dat veganisme niet alleen voor tieners en hippe vogels is.” Foer beweegt zich onder beroemde, gelijkgestemde zielen. Natalie Portman regisseerde in 2018 de documentaire ‘Eating Animals’, gebaseerd op Foers vorige boek. “Ik ben ook bevriend met Stella McCartney, die al langer heel conscious leeft. Ze was zo enthousiast over een vroege versie van ‘Het klimaat zijn wij’, dat ze een capsulecollectie ontwierp bedrukt met zinnen uit het boek.” Foer schreef die slogans – zoals: ‘We are totally free to live differently’ – eigenhandig op Stella’s ontwerpen die in juni 2019 in Milaan werden geshowd. Klimaatbewustzijn oogde nooit beter.

En waar staan we zelf, na het lezen van het boek en de one-on-one koffiedate met Foer? Voorlopig streef ik naar vier vleesloze gezinsmaaltijden per week, met de ambitie om up te scalen. “Klink geweldig,” zegt Foer. “Ik verschuif zelf geleidelijk mijn grenzen. Tien jaar geleden leek het ondenkbaar om zuivel af te zweren. Vandaag voel ik me nog niet klaar om kleiner te gaan wonen, maar ooit komt dat ervan.”

Wie is Jonathan Safran Foer (42)?

• Eén van de belangrijkste Amerikaanse romanschrijvers van de 21^e eeuw, dankzij bestsellers als ‘Everything is Illuminated’ (2002), ‘Incredibly Loud & Extremely Close’ (2005) en ‘Here I am’ (2016).
• Van 2004 tot 2014 getrouwd met schrijfster Nicole Krauss. Het koppel heeft co-ouderschap over hun zonen Sacha (13) en Cy (10).
• Werpt zich op als spreekbuis van een duurzame levensstijl in ‘Eating Animals’ (2009) en ‘We are the Weather’ (2019).

Hoe red jij het klimaat?

• Geloof in de impact van je keuzes. Als gewone mensen hun levensstijl aanpassen, pikken politiek en industrie daar snel op in.
• Kijk kritisch naar wat je doet. Met deze acties heb je de grootste impact: (1) Neem zo min mogelijk het vliegtuig, (2) Doe je auto weg, (3) Krijg weinig kinderen, (4) Eet geen vlees of zuivel.
• De aarde warmt op door broeikasgassen. Het huidige beleid focust op co2 -uitstoot, maar methaan en stikstofoxide zijn resp. 86 en 310 keer zo schadelijk. De industriële veeteelt is verantwoordelijk voor 51% van de co2 -uitstoot, 37% van methaan en 65% van stikstofoxide.
• 80 % van de ontbossing gebeurt om land vrij te maken voor het verbouwen van veevoer en begrazing. Consumptiedieren verbruiken een derde van het beschikbare drinkwater en ze eten voor elke calorie vlees die ze uiteindelijk geven maar liefst 26 plantaardige calorieën. Minder veeteelt, minder hongersnood, minder broeikasgassen, meer bossen en meer drinkwater.
• Om duurzaam te eten moet de westerse mens gemiddeld 90% minder rundsvlees en 60% minder zuivel consumeren.
• Bepaal wat je waardevol vindt in het leven en stem je eetgewoontes daar concreet op af. Voor Jonathan Safran Foer betekent het veganistisch ontbijten en lunchen en vegetarisch dineren. Wat is haalbaar voor jou?
• Bespreek de aanpassing in je levensstijl met je vrienden, familie en kennissen. Meer dan boeken of documentaires, inspireren mensen elkaar.

Jonathan Safran Foer, Het klimaat zijn wij – de wereld redden begint bij het ontbijt, Ambo/Anthos, 280 p, 21,99 euro

PS: Dit interview verscheen eerder, in november 2019, in ELLE België