Een muur vol herinneringen

Wanneer de auteur van de roman die ik tot vervelens toe aan mijn omgeving aanraadde zich waagt aan een bundel kortverhalen -mijn geliefd genre- ga ik spoorslags over tot het bouwen van een versterkte mancave, compleet met leeszetel, seuzeke en ‘laatmegerust’ op de deur.  Dus nu weten mijn naasten meteen waar ik de afgelopen dagen heb uitgehangen: met mijn neus in Een muur vol herinneringen van Anthony Doerr.

De titel dekt de lading volkomen, alle zeven verhalen in deze bundel gaan over het herinneren. Over herinneren in stukken en brokken en over de krampachtige pogingen van de mens om het verleden vast te leggen.

… een gedachte, een fragment, een regel uit een boek komt bij haar op vanuit een geheugenabces, en ze wordt wakker met een zin op haar lippen: Ze komen eraan. Ze komen eraan en ze hebben geen goede bedoelingen.

Zo ook in het titelverhaal, een potig verhaal dat samen met het even krachtige laatste verhaal vijf miniatuurtjes schraagt. In Een muur vol herinneringen probeert een dementerende Zuid-Afrikaanse vrouw -Alma- haar aftakelend geheugen te vrijwaren door het met futuristische technologie over te tappen op kleine cassettes, die ze dan steeds opnieuw kan afdraaien via de stekkers die in haar schedel zijn aangebracht. Zo vergeet ze haar overleden man niet, een amateur paleontoloog die op zijn manier het verleden probeerde vast te leggen door fossielen op te graven. Hij stierf aan een hartaanval net nadat hij een belangrijke vondst deed. Reden genoeg voor Roger en Luvo om elke nacht in te breken om Alma’s geheugencassettes te bekijken, op zoek naar de herinnering van de fossiele schat, of eigenlijk naar de herinnering van een herinnering.

Wanneer je je een herinnering vaak genoeg herinnert, kun je een nieuwe herinnering creëren, de herinnering van het herinneren.

In het sprookjesachtige Dorp 113 moet een Chinees dorp eraan geloven wanneer een stuwdam alles laat onderlopen. Doerr wrijft hier de metaforen onverpakt onder je neus: het dorp loopt huis per huis, kamer per kamer onder, net zoals het vergeten je herinneringen uitwist. De laatste om te blijven is de houdster van zaden, zaden die op hun manier een ketting vormen van alle voorgaande generaties. In dit verhaal hoef je geen laagjes weg te krabben om tot de kern van de zaak te komen, Doerr maakt het je gemakkelijk. Van mij mag dat, gezien mijn lichte allergie voor literaire sudoku’s. (Ja, ik heb het over u, Italo Calvino, met uw On A Winter’s Night a Traveler)

Twintigduizend dagen en nachten op één plek, stuk voor stuk gelaagd en gevangen en gevouwen bovenop de laatste.

In De Nemunas probeert Allison herinneringen aan haar overleden ouders uit het hoofd van buurvrouw met Alzheimer te peuteren door elke dag met haar op steur te gaan vissen op de Nemunas, een Litouwse rivier waarin in geen generaties nog een steur werd aangetroffen. Ja, ook hier die metafoor. In Het Hiernamaals vervaagt de grens tussen het heden en verleden wanneer een epileptische vrouw tijdens haar aanvallen teruggeworpen wordt naar het weeshuis waarvan ze als enige aan de nazi’s ontsnapte.

Je begraaft je kindertijd hier en daar. Hij wacht op je, je hele leven, tot je terugkomt en hem opgraaft.

In elk verhaal proberen de personages het verleden te snel af te zijn door het vast te leggen op cassette’s, door brieven te bewaren, fossielen in musea tentoon te stellen, of -zoals Allisons grootvader- gezichten van overledenen te etsen op hun grafsteen. Tevergeefs, want zoals Doerr Alma’s man laat zeggen:

‘Wat is het enige dat blijft in de wereld?’, zegt hij nu. ‘Verandering! Onophoudelijke, niet aflatende verandering. (…) Onze levens zijn als een vingerknip in dit alles.’

Doerr schreef de verhalen een paar jaar vóór het ronduit meesterlijke Als je het licht niet kunt zien, maar veel de van de elementen die dat net zo’n goed boek maken, vind je in deze bundel al terug. Zijn stijl, bijvoorbeeld, die heel functioneel en lichtvoetig het verhaal ruimt baan geeft. Er staat geen woord te veel, en door de korte, hapklare brokken tekst weet Doerr ondanks het zware thema er flink de vaart in te houden. Wat hem niet belet om af en toe eens flink de beeldenkraan open te draaien, en je halt te doen houden bij zinnen zoals ‘Alle piloten leunen iets naar voren. Alsof glorie een lamp is die net voorbij de propellerbladen bungelt’ of ‘Hij heeft een zachte stem, een stem als een stukje zijde dat je alleen heel af en toe uit een lade haalt, iets waar je steeds weer opnieuw je handen overheen wilt laten gaan.’

Zoals dat gaat met goede kortverhalen is alles -plot, personages, stijl- volledig ondergeschikt aan de impressie die het verhaal op je gemoed achterlaat, als een vervagende voetstap in nat zand. In het geval van Een muur vol herinneringen is dat stuk voor stuk: mooi.

Een muur vol herinneringen – Anthony Doerr (House of Books)